Русско-киргизский словарь - по

предлог

1. с дат. п. (на поверхности, вдоль поверхности, о поверхность) менен, -га, -дан;

идти по дороге жол менен жүрүү;

лазить по горам тоодон тоого чыгуу;

спускаться по лестнице тепкич менен түшүү;

гладить по голове башынан сылоо;

2. с дат. п. (в пределах чего-л., в чём-л., где-л.) -га, боюнча;

радостная весть разнеслась по всей стране сүйүнүчтүү кабар бардык өлкөгө таркады;

приказ по армии армия боюнча приказ;

рассадить всех по местам бардыгын орундарына отургузуу;

3. с дат. п. (в направлении) карай, көздөй, кууп;

плыть по течению суунун агынына карай сүзүү;

идти по следу волка карышкырдын изин кууп жүрүү;

4. с дат. п. (в области чего-л., в сфере какой-л. деятельности) боюнча;

работать по профсоюзной линии профсоюз боюнча иштөө;

он врач по профессии профессиясы боюнча ал врач;

5. с дат. п. (согласно, следуя чему-л., в соответствии, соразмерно) боюнча;

поезда ходят по расписанию поезддер расписание боюнча жүрүшөт;

работать по плану план боюнча иштөө;

по моему мнению менин оюм боюнча, менин оюмча;

6. с дат. п. (посредством чего-л.) менен, аркылуу;

послать по почте почта аркылуу жиберүү;

сообщить по телеграфу телеграф аркылуу билдирүү;

7. с дат. п. (вследствие чего-л.) менең, дан, боюнча;

сделать что-л. по ошибке бир нерсени жаңылыштан иштөө;

не явиться на работу по болезни оорулуу болгондуктан жумушка келбей калуу;

по обязанности милдети боюнча, милдет болуп;

8. с дат. п. (на основании каких-л. признаков) жагынан;

старший по возрасту жашы жагынан улуу;

лучший по качеству сапаты жагынан мыкты;

9. с дат. п. (при указании близости, родства) боюнча;

товарищ по работе кызмат боюнча жолдош;

10. с дат. п. (при указании срока, в течение какого-л. времени) -да, -дан; бою;

он работает по восемь часов в день ал күнүнө сегиз сааттан иштейт;

я не видел его по целым неделям мен аны жумалар бою көргөн жокмун;

по выходным дням она ездит купаться дем алыш күндөрүндө ал сууга түшүүгө барат;

11. с дат. и вин. п. (в разделительном значении) -дан;

по рублю штука бир данасы бир сомдон;

дать детям по яблоку балдарга бирден алма берүү;

12. с дат. п. (при указании на направленность какого-л. действия) -га карай;

стрелять по противнику душманга карай атуу;

13. с дат. п. (со словами "скучать", "тосковать", "тоска") -үн, -ын;

скучать по сыну баласын сагынуу;

тоска по дому үйүн саноо;

14. с вин. п. (вплоть до) -га чейин;

войти в воду по пояс белчесине чейин сууга кирүү;

прочитать с первой по пятую главу биринчи главадан бешинчисине чейин окуп чыгуу;

15. с вин. п. (идти за чем-л.) -га;

он пошёл по воду ал сууга кетти;

16. с предл. п. (после чего-л.) -дан кийин;

по истечении срока мөөнөтү өткөндөн кийин;

по прибытии на место жерине жеткенден кийин;

по окончании работы жумушту бүткөндөн кийин;

17. с дат. и вин. п. (в сочетании с числительными при указании на количество) -дан;

по одному бирден;

по сорок кырктан;

по сто жүздөн.

по-

приставка

1. төмөнкү маанидеги этиштерди түзөт:

1) кыймыл-аракеттин башталганын көрсөтүүчү; мис. пойти баруу;

2) кандайдыр бир кыска убакытта болуучу кыймыл-аракеттин анчалык же толук эмес экендигин көрсөтүүчү; мис.: побегать жүгүрүп жүрүү, бир аз жүгүрүү;

поварить бышыра салуу, бышыруу;

3) "ыва, -ива" деген суффикстер менен бирге кыймыл-аракеттин көп жолу кайталангандыгын, белгилүү бир узак убакытта болгондугун көрсөтүүчү; мис. покрикивать кыйкырып-кыйкырып туруу, кыйкырып туруу;

4) көп адамдарга көп предметтерге таандык болгон кыймыл-аракетти көрсөтүүчү; мис. попрятаться жашынып калуу;

2. төмөнкө маанидеги тактоочторду, сын атоочтордужана зат атоочторду түзөт:

1) сапатты бир аз күчөтүүчү; мис.: помягче бир аз жумшак, жумшагыраак; поближе жакыныраак бир аз жакын;

2) көрсөтүлгөн предметтердин ар бирине карата болгон мамилелерди же бир нерсеге туура келүүчүлүктү көрсөтүүчү; мис: подекадный декада сайын; постатейно статьялар боюнча;

3) бир нерседен кийинки убакытти көрсөтүүчү; мис. посмертный өлгөндөн кийинки, өлгөндөн соңку;

4) бир нерсеге жакын тургандыкты көрсөтүүчү; мис: Поволжье Волга жанындагы;

пограничный чек арадагы, чек аралык.